Milieukundig onderzoek

De gemeente Amsterdam is voornemens om meer parkeergelegenheid te creëren in de binnenstad. Hiervoor wordt een haalbaarheidsstudie gedaan voor het aanleggen van een parkeergarage onder de Singelgracht te Amsterdam. Ten behoeve van deze haalbaarheidsstudie is vooronderzoek uitgevoerd naar de waterbodemkwaliteit in de gracht en de kwaliteit van de bodem aan de gracht gebaseerd op de NVN-5725. De locatie betreft de Marnixkade huisnummers 75 t/m 113, het Marnixplein, het tweede Marnixplantsoen en de Nassaukade huisnummers 64 t/m 119. De ligging van de locatie is weergegeven in bijlage I. In deze notitie is dit vooronderzoek beschreven.

In algemene zin richt het vooronderzoek zich op de locatie en omliggende percelen (binnen een straal van circa 50 meter) en heeft tot doel informatie te verzamelen over het historisch, huidig en toekomstig gebruik, de (verwachte) bodemkwaliteit en de bodemopbouw/geohydrologie. Het is met name gericht op het achterhalen van mogelijke verontreinigingen en verontreinigingsbronnen, zodat hiervoor in een eventueel later stadium een op maat gesneden onderzoeksstrategie kan worden uitgewerkt. Daarnaast kan een inschatting gemaakt worden voor mogelijke gevolgen voor de bouw met betrekking tot eventueel aanwezige (water)bodemverontreiniging en het verwijderen van grote hoeveelheden slib.

De volgende informatie is verzameld:

• -  historisch en huidig gebruik van de locatie;

• -  indeling van de locatie;

• -  (historisch) gebruik van de omliggende percelen;

• -  achtergrondgehalten (bodemkwaliteitskaart);

• -  resultaten van bodemonderzoeken in de directe omgeving

1.2. Uitvoering werkzaamheden

De beschikbare informatie (archieven en bestanden) bij de gemeente Amsterdam en Waternet is door Witteveen+Bos opgevraagd en geraadpleegd. Op 10 oktober 2008 zijn de relevante dossiers bij de Dienst Milieu en Bouwtoezicht van de gemeente Amsterdam ingezien. De geraadpleegde documenten zijn samengevat in hoofdstuk 2. Tevens is op 10 oktober 2008 een bezoek aan de locatie gebracht. Foto’s van dit bezoek zijn opgenomen in bijlage II. Op 30 september 2008 is Waternet benaderd. Zij hebben vooralsnog geen informatie over de waterbodemkwaliteit van de Singelgracht aangeleverd. De met het vooronderzoek verkregen relevante informatie is in hierna volgende paragrafen uitgewerkt.

2. GEÏNVENTARISEERDE GEGEVENS

2.1. Huidig en toekomstig gebruik

De Singelgracht is gelegen op de grens van twee stadsdelen, namelijk stadsdeel centrum en stadsdeel Westerpark. De Singelgracht wordt veel gebruikt voor watersport. Op de Singelgracht binnen de con- touren van de onderzoekslocatie is de jachthaven Staverno gevestigd. De meeste panden aan de Marnixkade en de Nassaukade worden gebruikt als woonruimte. Op het Marnixplein is een overdekt zwembad gevestigd en een fietskelder. Het Tweede Marnixplantsoen aan de zuidkant van de onder- zoekslocatie is hoger gelegen dan de omgeving (Marnixkade, Marnixstraat en Raampoort). Het gebruik van het plantsoen, de panden langs de kades en de gracht zal in de toekomst niet veranderen. In de toekomst zal onder de Singelgracht een parkeergarage gesitueerd zijn. De in- en uitrit komen waarschijnlijk aan de Nassaukade te liggen, maar ook de Marnixkade is hiervoor een optie.

afbeelding 2.1. Onderzoekslocatie parkeergarage Marnix

2.2. Historischgebruik

De Singelgracht is de buitenste gracht van de Amsterdamse grachtengordel. In de Middeleeuwen werd het centrum van Amsterdam omringd door een stadsmuur met verdedigingswerken. Deze stadsmuur stond onder meer langs de Singelgracht. De verdedigingswerken hebben gestaan aan weerszijden van de huidige bruggen. De muur en de verdedigingswerken zijn in bijlage IV op de dempingenkaart in bruin weergegeven. De onderzoekslocatie is met een rood kader aangegeven. Daarnaast is te zien dat ter plaatse van de Singelgracht een demping heeft plaatsgevonden. Mogelijk is de gracht in het verleden dieper geweest. De locatie valt binnen de contour waar sprake is van ‘ongespecificeerde ophogingen.

De Marnixkade is gelegen in het stadsdeel Centrum. De Marnixkade kent een rijke historie en heeft via de Singelgracht een verbinding met het IJ. De Singelgracht vormde in het verleden hierdoor een belangrijke aan- en afvoerroute van goederen. De Singel- gracht is de buitenste gracht van de Amsterdamse grachtengordel. Langs de Marnixkade waren in het verleden diverse bedrijven gevestigd waaronder een brandstoffendetailhandel en een frisdranken- en mineraalwaterfabriek. In de zijstraten van de Marnixkade waren onder andere een suikerfabriek en een timmer-/houtmeubelfabriek gevestigd. Uit een topografische kaart van 1770 is gebleken dat aan de Nieuwe Tuinstraat en het Tweede Marnixplantsoen defensieterreinen hebben gelegen. Deze terreinen lagen in het verleden zeer strategisch bij bruggen die naar de binnenstad (stadsdeel Centrum) leidden, zoals hier het geval is.

De Nassaukade is gelegen in het stadsdeel Westerpark. De Nassaukade ligt op de grens van de oude binnenstad en daarmee net buiten de grachtengordel. Dit is goed te zien omdat de doorgaande weg veel breder is en de panden daarmee verder van de Singelgracht af staan. De locatie is opgehoogd tussen 1870 en 1920. Ophogingen in deze periode werden meestal uitgevoerd met zware metalen verontreinigd materiaal. In het verleden is een papier- en kartonfabriek gevestigd geweest aan de Nassaukade.

2.3. Uitgevoerd bodem- en waterbodemonderzoek

Voor het beschrijven van de bodemonderzoeken die bij het archiefonderzoek zijn ingezien, is de volgende verdeling aangehouden:

• -  Marnixkade, Marnixplein en Tweede Marnixplantsoen;

• -  Nassaukade;

• -  Singelgracht (waterbodem).
   

  De verontreinigingssituatie op basis van het archiefonderzoek is in bijlage V in een schets weergegeven.

  Marnixkade, Marnixplein en Tweede Marnixplanstoen

  Aan de Marnixkade zijn in het nabije verleden diverse onderzoeken uitgevoerd die hieronder kort worden samengevat.

  Ter verbetering van de Zaagpoortbrug is op beide landhoofden in april 2004 een verkennend onderzoek uitgevoerd. (dossier AM0363/09536). De grond op de landhoofden is sterk verontreinigd met lood. De onderzochte groenstrook langs het Marnixplein is sterk verontreinigd met zink, koper en lood. De sterk verontreinigde deellocaties zijn gesaneerd.

  Op het adres Marnixplein 9 is ten behoeve van een uitbouw van het Marnixbad (zwembad) een nader bodemonderzoek uitgevoerd in september 2003 (dossier AM0363/08608). De locatie is sterk verontreinigd met lood en zink. De locatie is gesaneerd op basis van de in december 2003 afgegeven saneringsbeschikking. Na de sanering zijn geen gehalten gemeten boven de streefwaarde.

  Ten behoeve de herprofilering van de Marnixkade op het tracé Marnixkade 75-113, heeft hier klein- schalig grondverzet plaatsgevonden (dossier AM0363/08934) waarbij veel puin is vrijgekomen. Bij het uitgevoerde verkennend onderzoek is asbest aangetroffen in de puinmonsters (6,4 mg/kg ds). Zowel het asbest als het puin is reeds verwijderd en afgevoerd. De locatie is aangevuld met zand ten behoeve van grondverbetering voor de bodem of als cunet onder het wegdek.

  Aan de Marnixkade 77 is een verkennend onderzoek uitgevoerd ten behoeve van een verbouwing van een woning (dossier AM0363/09006). Hierbij is in de bovengrond een sterke verontreiniging lood (630 mg/kg ds) en zink (770 mg/kg ds) aangetoond. De ondergrond is sterk verontreinigd met koper (170 mg/kg ds) en lood (4900 mg/kg ds). Omdat geen werkzaamheden in de bodem plaatsvinden, is de sterke verontreiniging niet verwijderd en daarmee nog steeds aanwezig.

  In 1995 is een verkennend onderzoek en een nader onderzoek uitgevoerd aan de Marnixkade 109a (dossier AM0363/02394). In het pand aan de Marnixkade 109a en de Marnixstraat 138a is van 1945 tot 1956 timmer- en meubelfabriek J. Steenbrugge gevestigd geweest. Daarna heeft zich hier boekbinderij Engelbracht gevestigd. Voor 1967 werd het pand verwarmt met een oliestookinstallatie. De 5.000 liter tank die hiervoor gebruikt werd is buiten gebruik maar voor zover bekend nog wel aanwezig. Uit het verkennend- en nader onderzoek is gebleken dat rondom de tank een sterke verontreiniging met minerale olie in zowel de boven- en ondergrond als het grondwater aanwezig is. De verontreiniging is gesaneerd. Uit het evaluatieonderzoek van maart 1998 is gebleken de verontreiniging is afgenomen tot maximaal streefwaardeoverschrijdingen.

Van het tweede Marnixplantsoen zijn geen gegevens beschikbaar met betrekking tot de milieuhygiënische kwaliteit van de bodem.

Uit archiefonderzoek is naar voren gekomen dat de volgende bedrijven aan de Marnixkade gevestigd zijn geweest:

• -  op nummer 82 heeft zich in 1885 een brandstofdetailhandel gevestigd. De einddatum is onbekend;

• -  op nummer 89 heeft zich in 1882 een brandstofdetailhandel gevestigd. De einddatum is onbekend;

• -  op nummer 109 heeft zich in 1880 een frisdranken- en mineraalwaterfabriek gevestigd. De einddatum is niet bekend;

• -  op nummer 109a heeft zich in 1945 een timmer- en meubelfabriek gevestigd. Deze fabriek is in

  1956 gesloten.

  Aan het Tweede Marnixplantsoen 2 heeft zich in 1896 een suikerfabriek gevestigd. De einddatum is niet bekend.

  Algemeen beeld aan de Marnixkade, het Tweede Marnixplantsoen en het Marnixplein is dat zowel de boven- als ondergrond matig tot sterk verontreinigd is met zware metalen. Ter plaatse van oude (on- dergrondse) olietanks is het mogelijk dat de grond en het grondwater sterk verontreinigd is met minerale olie. Bijvoorbeeld aan de Marnixkade 109a, waar deze verontreiniging reeds verwijderd is. Verdachte locaties zijn de adressen Marnixkade 82 en 89 waar brandstoffendetailhandels gevestigd waren. In het geval van puinbijmengingen, is de locatie tevens asbestverdacht.

  Nassaukade

  Uit archiefonderzoek zijn voor de Nassaukade 64-119 twee bodemonderzoeken naar voren gekomen. Deze onderzoeken zijn hieronder kort samengevat.

  Ten behoeve van de aanleg van een fietspad is in juni 2006 (dossiernummer AM0363/11168) een ver- kennend bodemonderzoek uitgevoerd. Hierbij is in de grond ter hoogte van Nassaukade 82 lood (600 mg/kg ds) boven de interventiewaarde gemeten. In het grondwater ter hoogte van Nassaukade 69–82 zijn naftaleen (350-420 μg/l) en minerale olie (1.100-2.300 μg/l) boven de interventiewaarde gemeten en is minerale olie ter hoogte van Nassaukade 82-100 boven de tussenwaarde (420 μg/l) gemeten. De verontreinigingen betreffen waarschijnlijk huisbrandolie.

  In het aanvullend onderzoek zijn ter hoogte van de huisnummers 69, 82 en 100 rondom de peilbuizen van het verkennend onderzoek extra boringen geplaatst. Rondom de bij het verkennend onderzoek aangetoonde sterke verontreinigingen in het grondwater, is bij het nader onderzoek maximaal een lichte verontreiniging (groter dan streefwaarde) met naftaleen, benzeen en minerale olie aangetoond.

  Aan de Nassaukade 86 is ten behoeve van een bouwvergunning in juni 2008 een verkennend onder- zoek uitgevoerd (dossier AM0363/13309). Hierbij is in de bovengrond lood (300 mg/kg) en zink (200 mg/kg) boven de tussenwaarde aangetoond. In de ondergrond is eveneens lood (280 mg/kg ds) boven de tussenwaarde aangetoond en daarnaast kwik (4,3 mg/kg ds).

  Bekend is dat aan de Nassaukade 82, 100, 109, 112 en 118 een stookolietank aanwezig is of is geweest. Aan de Nassaukade 100, 105 en 113 is een ondergrondse brandstoftank ten behoeve van de opslag van huisbrandolie of petroleum aanwezig of aanwezig geweest. Op basis van deze informatie zijn de boringen van het onderzoek in juni 2006 ten behoeve van de aanleg van het fietspad geplaatst. Zoals beschreven zijn ter plaatse van de huisnummers 69, 82 en 100 verontreinigingen met minerale olie in de grond en het grondwater aangetroffen. Op nummer 69 en 116 waren in het verleden afval inzamelingsbedrijven gevestigd. De periode is onbekend. Op nummer 119 en 120 is een papier- en kar- tonfabriek gevestigd geweest.

Net als aan de Marnixkade is het beeld aan de Nassaukade dat de grond sterk verontreinigd is met zware metalen. Daar waar (ondergrondse) olietanks gevestigd zijn of zijn geweest, is de grond en het grondwater mogelijk matig tot sterk verontreinigd met minerale olie.

Door Waternet is in 2007 waterbodemonderzoek uitgevoerd in de Singelgracht. De Singelgracht is tot onderhoudsdiepte onderzocht om in 2008 gebaggerd te worden. De kwaliteit van de bagger is sterk verontreinigd klasse 3 op basis van koper. Mogelijk is deze verontreiniging ook aanwezig in de vaste waterbodem.

2.4. Bodemkwaliteitskaart

De gemeente Amsterdam beschikt over een geldige bodemkwaliteitskaart. De gemeente Amsterdam is hierin opgedeeld in een aantal deelgebieden waaronder het stadsdeel Centrum (Marnixkade en het stadsdeel Westerpark (Nassaukade). De bodemkwaliteitskaart onderscheidt vier klassen. Namelijk:

• -  klasse 1: gemiddelden van max. 3 stoffen overschrijden max. 2 keer de samenstellingswaarde 1 en

  95-percentiel onder de tussenwaarde (grondverzet mogelijk op basis van de Bkk);

• -  klasse 2: geen klasse 1 en 95-percentiel onder de tussenwaarde (grondverzet mogelijk op basis

  van de Bkk);

• -  klasse 3: tenminste één 95-percentiel boven de tussenwaarde en geen gemiddelde boven de sa-

  menstellingswaarde 2 (geen grondverzet mogelijk op basis van de Bkk);

• -  klasse 4: tenminste één gemiddelde boven de samenstellingswaarde 2 (geen grondverzet mogelijk

  op basis van de Bkk).

  De bovengrond (0-0,5 m-mv) van de Marnixkade, het Tweede Marnixplantsoen en het Marnixplein zijn gekwalificeerd als klasse 3 (matig verontreinigd) op basis van zware metalen en minerale olie en de ondergrond als klasse 4 (sterk verontreinigd) op basis van zware metalen en minerale olie. De Nassau- kade is gekwalificeerd als klasse 4 (sterk verontreinigd) op basis van zware metalen en minerale olie. Dit betekent dat op beide oevers van de Singelgracht geen grondverzet mogelijk is op basis van de bo- demkwaliteitskaart. Voor grondverzet moet altijd een partijkeuring uitgevoerd worden. In het geval van een klasse 4 zone mag grondverzet alleen plaatsvinden wanneer hiervoor een goedgekeurd sane- ringsplan is opgesteld.

2.5. Bodemopbouw en geohydrologische situatie

De bodemopbouw is door middel van sonderingen in kaart gebracht en globaal weergegeven in tabel 2.1. Het streefpeil voor het grondwater in Amsterdam is 0,40 m-NAP.

tabel 2.1. Globale bodemopbouw rondom Singelgracht

3. SAMENVATTING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

inleiding

Met een vooronderzoek is geïnventariseerd of ter plaatse van een te bouwen parkeergarage de bodemkwaliteit nadelig kan zijn beïnvloed door activiteiten die, al dan niet in het verleden, zijn uitgevoerd. Overeenkomstig de NVN-5725 zijn de beschikbare archieven en onderzoeken geraadpleegd en is een terreininspectie uitgevoerd. Het historisch onderzoek is uitgevoerd voor de Singelgracht, Marnixkade huisnummers 75 t/m 113, het Marnixplein, het tweede Marnixplantsoen en de Nassaukade huisnummers 64 t/m 119 inclusief de direct aangrenzende kadastrale percelen.

Op basis van het historisch onderzoek kan worden ingeschat of langs dit deel van de Singelgracht sprake is van een zogenaamde ‘verdachte locatie’ en of er risico’s te verwachten zijn ten aanzien van de bodemkwaliteit bij de bouw van de parkeergarage. Er is sprake van een verdachte locatie wanneer ter plaatse activiteiten zijn uitgevoerd die de bodemkwaliteit negatief kunnen hebben beïnvloed. Hierbij dient o.a. gedacht te worden aan bedrijfsactiviteiten, toepassingen van bepaalde materialen én dem-pingen/ophogingen.

resultaten

Het gebied langs de Singelgracht is een locatie met een rijke historie. Op de dempingenkaart is goed te zien dat de oude stadsmuur (verdedigingsmuur) om het oude Amsterdam vroeger langs deze gracht gestaan heeft. Mogelijk is de gracht zelfs dieper of breder geweest. In het verleden hebben zich diverse bedrijven gevestigd langs de gracht waaronder een brandstofdetailhandel, een suikerfabriek, een timmer- en meubelfabriek en een papier- en kartonfabriek.

Ten behoeve van het historisch onderzoek zijn de beschikbare onderzoeksrapportages doorgenomen van de Marnixkade, het Tweede Marnixplantsoen, het Marnixplein, de Nassaukade, het betreffende deel van de Singelgracht en de omliggende panden. Het algemene beeld van de milieuhygiënische bodemkwaliteit aan de Marnixkade, het Tweede Marnixplantsoen en het Marnixplein is dat zowel de boven- als ondergrond matig tot sterk verontreinigd is met zware metalen. Ter plaatse van oude (ondergrondse) olietanks is het mogelijk dat de grond en het grondwater sterk verontreinigd is met minerale olie. Verdachte locaties zijn de adressen Marnixkade 82 en 89 waar brandstoffendetailhandels gevestigd hebben gezeten. In het geval van puinbijmengingen, is de locatie tevens asbestverdacht. Het al- gemene beeld voor de Nassaukade is dat de grond sterk verontreinigd is met zware metalen. Daar waar (ondergrondse) olietanks gevestigd zijn of zijn geweest, is de grond en het grondwater mogelijk matig tot sterk verontreinigd met minerale olie. Deze locaties zijn als verdachte locaties aan te merken.

De kwaliteit van de sliblaag is in 2007 onderzocht en is op basis van koper sterk verontreinigd klasse 3. Mogelijk is ook de vaste waterbodem ook verontreinigd met zware metalen. Dit zal dan overeen komen met het verontreinigingsbeeld van de kades.

conclusies en aanbevelingen

Op basis van de verkregen informatie is een redelijk beeld van de verontreinigingssituatie verkregen. In algemene zin is met het vooronderzoek vastgesteld dat de gehele locatie als verdacht wordt beschouwd vanwege verhoogde achtergrondwaarden in de binnenstad. Deze conclusie wordt mede op basis van de bodemkwaliteitskaart van de gemeente Amsterdam getrokken.

Uit de beschikbare onderzoeken is naar voren gekomen dat de gehele onderzoekslocatie matig tot sterk verontreinigd is met zware metalen, danwel verdacht is op zware metalen. Mede omdat bekend is dat het stadsdeel waarbinnen de Nassaukade valt in het verleden is opgehoogde met grond die sterk verontreinigd was met zware metalen. Daarnaast zijn de adressen langs de Singelgracht die in het verleden of nog steeds in het bezit zijn van een (ondergrondse) tank zijn verdacht op minerale olie.

Opvallend aan de Marnixkade is dat hier bij eerdere werkzaamheden veel puin is aangetroffen in de boven- en ondergrond. Mogelijk was dit puin afkomstig van de oude stadsmuur en verwerkt onder het wegdek. Niet bekend is of aan de Nassaukade ook veel puin aanwezig is. Hier dient wel rekening mee te worden gehouden.

In de directe omgeving van de te realiseren parkeergarage inclusief in- en uitrit, zijn diverse verontreinigingen bekend. Indien gekozen wordt voor het aanleggen van de in- en/of uitrit van de parkeergarage aan de Nassaukade, dient op basis van dit vooronderzoek rekening gehouden te worden met het vrijkomen van matig tot sterk verontreinigde grond. Deze grond is mogelijk puinhoudend. Op basis van de bodemkwaliteitskaart van Amsterdam mag grondverzet langs de Nassaukade alleen plaatsvinden als er een goedgekeurd saneringsplan is opgesteld. Indien gekozen wordt voor een in- en/of uitrit aan de Marnixkade, moet voor grondverzet in de ondergrond eveneens een goedgekeurd saneringsplan opgesteld worden. De matig tot sterk verontreinigde en puinhoudende grond van de Marnixkade is tevens asbestverdacht.